هر آنچه باید از ستون فقرات بدانید

ستون فقرات چیست؟

ستون فقرات و یا ستون مهره ها بخشی از اسکلت محوری بدن است که به بدن ما شکل و ساختار می دهد. ستون فقرات از مشخصه ی مهره داران است و دنباله ایی از قطعات استخوانی است که توسط دیسک های بین مهره ایی از هم جدا شده اند. این ستون جایگاه مجرای نخاع است و به عبارتی حفره ایی است که از طناب نخاعی محافظت می کند. علاوه بر انسان نزدیک به 50000 گونه جانوری نیز دارای ستون مهره هستند. ستون فقرات محور مرکزی بدن را تشکیل می دهد و در پشت ناحیه تنه و در خط وسط قرا دارد. این ستون از جمجمه آغاز شده و در تمامی طول گردن و تنه ادامه دارد. تعداد مهره های ستون فقرات در کودکان و افراد بالغ متفاوت است. در کودکان تعداد مهره ها 33 عدد است اما در افراد بالغ به دلیل آنکه چندین مهره به هم جوش خورده اند تعداد آن 24 عدد می باشد. در ستون فقرات انسان های بالغ پنج مهره ماقبل آخر به هم جوش خورده که به آن استخوان خاجی گویند و همچنین چهار مهره آخر نیز به هم متصل هستند و استخوان دنبالچه را تشکیل می دهند. از این 24 مهره 7 قطعه مهره های گردنی، 12 عدد مهره های پشتی و 5 عدد نیز مهره های کمر را تشکیل می دهند.

12 عدد مهره های پشتی در ساختار قفسه سینه شرکت دارند. مهره ها در تمامی قسمت های ستون فقرات مشابه هستند. تنه ی مهره بصورت استوانه ایی شکل است. مهره ها دارای قوسی هستند که در پشت آن قرار دارند و به همراه تنه ی مهره تشکیل سوراخ مهره را می دهند. به مجموع سوراخ های مهره ایی مجرای مهره ایی گفته می شود که نخاع در آن قرار دارد. مجرای مهره ایی از طریق 12 عدد مهره های پشتی به تمام دنده های قفسه سینه متصل است.

ساختار ستون فقرات

همانطور که در قبل اشاره شد ستون فقرات از اتصال مهره های گردن، پشت و کمر تشکیل می شود. حال به توضیح مختصری از این مهره ها می پردازیم.

مهره های گردنی

7 مهره اول در ستون فقرات مهره های گردنی هستند که از جمجمه آغاز شده و تا بالای قفسه سینه ادامه دارد. این مهره ها (The Cervical Spine) به بصورت C1 تا C7 نام گذاری شده اند. در هر مهره از مهره های گردنی روزنه ایی وجود دارد که از این روزنه ها شریان هایی که خون رسانی به مغز را بر عهده دارند عبور می کنند. دو مهره اول از مهره های گردنی اطلس و آسه نام دارند و به حرکات چرخشی سر و گردن کمک می کنند. خطر آسیب دیدگی در در مهره های گردن بیش از سایر مهره ها بوده و تحمل وزن سر بر عهده این بخش از ستون فقرات است.

مهره های پشتی

مهره های پشتی و یا قفسه سینه ایی (The Thoracic Spine) شامل 12 مهره بوده (T1 تا T12) که میان مهره های گردن و کمر قرار دارند. این مهره ها دارای انحنای محدب هستند و گستره حرکتی آنها نسبت به مهره های گردن و کمر محدودتر است. همچنین مجرای ستون فقرات در این بخش نازک تر از بخش های دیگر می باشد.

مهره های کمری

تعداد مهره های کمر (The Lumber Spine) بطور طبیعی 5 است (L1 تا L5) اما گاهی افراد با 6 مهره نیز متولد می شوند. مهره های کمری ستون فقرات را به لگن متصل می کنند. این مهره ها دارای انحنای مقعر هستند و مجرای ستون فقرات در این بخش عریض تر از بخش های دیگر است. وظیفه اصلی این بخش تحمل وزن بدن است. مهره های کمر بزرگتر از مهره های بخش دیگر بوده و فشار های ناشی از بلند کردن اجسام سنگین را خنثی می کنند.

ساختمان یک مهره از ستون فقرات

هر مهره از ستون فقرات از دو بخش قدامی (تنه) و خلفی (قوس مهره ایی) تشکیل شده است که سوراخ مهره ایی در میان این دو بخش قرار دارد. مهره ها نیز توسط مفصل های کوچکی به هم متصل می شوند.

تنه مهره

تنه مهره دارای سطوح فوقانی، تحتانی، خلفی و طرفی است. سطح خلفی کانال نخاعی را می سازد و سطوح فوقانی و تحتانی محل قرار گرفتن دیسک بین مهره ها هستند. تنه مهره در تحمل وزن بدن نقش به سزایی دارد.

قوس مهره ایی

قوس مهره ایی وظیفه محافظت از نخاع را بر عهده دارد. این بخش از سه قسمت تشکیل شده است:

1. یک جفت پایه به نام Pedicle  که قسمت‌ تنه ی قوس مهره‌ای را تشکیل می‌دهند.
2. یک جفت تیغه به نام Laminae  که قسمت‌های قوس مهره‌ای را به وجود می‌آورند.
3. هفت زایده که شامل 4 زایده مفصل (2 زایده فوقانی و 2 زایده تحتانی) و 2 زایده عرضی و 1 زایده شوکی است.

دیسک بین مهره ایی چیست؟

بین مهره ها یک بالشتک قابل ارتجاع وجود دارد که به ستون فقرات توانایی خم شدن و چرخش به طرفین را می دهد. این بالشتک های نرم دیسک نامیده می شوند. هر دیسک، ساختمانی پهن و صاف دارد که در وسط آن ماده نرم و ژله مانندی به نام هسته دیسک (نوکلئوس) و در اطراف آن رشته هایی به نام آنولوس قرار گرفته است. بخش مرکزی دیسک را هسته و بخش محیطی آن را آنولوس تشکیل می دهد. از وظایف مهم هر دیسک جذب انرژی به منظور کاهش فشار وارده به ستون فقرات است. دیسک ها نسبت به فشارهای زیاد آسیب پذیر هستند و فشار زیاد می تواند به بخش مرکزی و یا محیطی دیسک صدمه بزند.

چه زمانی ستون فقرات با مشکل مواجه می شود؟

تا به اینجا با ساختار کلی ستون فقرات آشنا شدیم. ستون فقرات حاوی عصب هایی است که به مغز اجازه می دهد حرکات، سلامت و عملکرد بدن ما را کنترل کند. حال در نظر بگیرید که ستون فقرات و یا عصب های مربوط به آن تحت تاثیر شرایطی دچار اختلال شوند. در این صورت بدون شک مغز در کنترل و همچنین سلامت بدن قدرت خود را از دست داده و بیماری ها و مشکلاتی را برای ما در بر خواهد داشت. در ادامه به بررسی برخی از مشکلات رایج ستون فقرات پرداخته ایم.

بیرون زدگی دیسک

بیرون زدگی دیسک معمولا در آقایان بیشتر از بانوان است و اکثرا در بین 30 تا 50 سالگی اتفاق می افتد. چرا که در این سن دیسک ها انعطاف بیشتری داشته و احتمال بیرون زدگی نیز بیشتر خواهد بود. دیسک کمر و دیسک گردن ممکن است به دلایل زیر اتفاق افتد:

• دلایل ارثی
• عدم تحرک و ورزش
•  سرفه های مزمن
•  نشستن طولانی مدت
• سیگار کشیدن
• بارداری
• بلند کردن اجسام سنگین
• اضافه وزن
• ضربه یا فشار ناگهانی به کمر

گرد پشتی

گردپشتی یا کیفوز به افزایش قوس ستون فقرات به سمت جلو است. گرد بودت ستون فقرات در قسمت مهره های پشتی تا حدی طبیعی و نرمال است اما اگر این قوس بیش از 50 درجه باشد غیر طبیعی بوده و می بایست درمان شود. کیفوز انواع مختلفی دارد.

کیفوز وضعیتی

این نوع کیفوز در اثر قرار گرفتن بدن در وضعیت نامناسب ایجاد می شود و بیشتر در جوانان و افراد سالمند مشاهده می شود.

کیفوز ساختاری

کیفوز ساختاری بدلیل وجود ناهنجاری ها در استخوان ها، دیسک ها و یا اعصاب ستون فقرات بوجود می آید.

کیفوز پیری

این نوع کیفوز بدلیل پوکی استخوان و همچنین باقی ماندن کیفوز از دوران جوانی و قوز ایجاد می شود.

آرتروز

آرتروز در اثر از بین رفتن غضروف در یک یا چند مفصل ایجاد می شود. از بین رفتن غضروف سبب اصطحکاک استخوان ها بر روی هم شده و باعث تورم، التهاب و درد می شود.

تنگ شدن مجرای نخاعی

مجرای نخاعی می تواند در اثر عواملی مانند بیرون زدگی دیسک، تومورها و یا ضخیم شدن رباط ها و کم شدن فضای بین مهره ها در ستون فقرات تنگ شود. در این شرایط اعصابی که از ستون فقرات عبور می کنند تحت تاثیر قرار گرفته و تحریک می شوند. درد و گرفتگی ماهیچه در پاها هنگام راه رفتن و کمر درد می تواند نشانه ایی از تنگ شدن مجرای نخاعی باشد.

سندرم دم اسبی

سندرم دم اسبی به ندرت اتفاق می افتد و در در صورت ابتلا می بایست سریعا رسیدگی و درمان شود. زمانی که گروهی از رشته های عصبی (دم اسبی) که از ستون فقرات به سمت کمر می روند بدلایل مختلفی از جمله دیسک بیرون زده و یا شکسته دچار آسیب شوند سندرم درم اسبی ایجاد می شود. این بیماری می تواند منجر به از دست دادن حس در پاها و همچنین عدم کنترل در اجابت مزاج و مثانه شود.

روماتیسم مفصلی

روماتیسم مفصلی و یا آرتریت روماتوئید التهاب مفاصل است و اغلب با درد، تورم، سفتی و حرارت در مفاصل آسیب دیده همراه است. روماتیسم انواع مختلفی دارد که می تواند مفاصل، تاندون ها، ماهیچه ها و اعضای داخلی خاص بدن را تحت تاثیر قرار دهد. آرتروز معمولا بدلیل افزایش سن اتفاق می افتد و به کمک تست های خون و آزمایش های رادیولوژی می توان آن را تشخیص داد. آرتروز گردن، دست، مفصل ران، زانو و ... از انواع شایع این بیماری هستند.

مشکلات ایجاد شده برای ستون فقرات در صورت حاد نبودن از طریق دارو و یا حرکات ورزشی مناسب قابل درمان هستند اما در مواردی نیز نیاز به درمان های جدی تری دارند. دکتر الهه محقق منتظری متخصص مغز و اعصاب و در کرج می تواند شما را در تشخیص و درمان هر چه بهتر بیماری خود یاری کند.