هیدروسفالی - نشانه ها و روشهای درمان آن

هیدورسفالی چیست؟

هیدروسفالی به انگلیسی Hydrocephalus یا آب آوردن مغز به وضعیتی گفته می شود که در طی آن مایع مغزی – نخاعی تولید شده بیش از اندازه در بطن های مغز و دیگر حفره هایی که در مغز وجود دارد انباشته شده و سبب افزایش حجم آن می شود. افزایش حجم می تواند ناشی از اختلال در توزیع، جریان، تشکیل و یا جذب مایع مغزی – نخاعی باشد و در نتیجه این افزایش حجم فشار درون جمجمه افزایش پیدا کرده و آسیب مغزی و در برخی موارد مرگ را در پی دارد. در کودکان زیر دو سال این بیماری بدلیل باز بودن درزهای استخوان جمجمه سبب بزرگ شدن غیر عادی سر و جمجمه می شود اما در بزرگسالان این گونه نیست.

علائم و نشانه های هیدروسفالی

علائم و نشانه های بیماری هیدروسفالی در سنین مختلف متفاوت است. همان طور که اشاره شد در کودکان و شیرخواران این بیماری با علائم بزرگ شدن غیر طبیعی سر همراه است. گاها ممکن است نوزادان نیز دچار استفراغ شوند. در کودکان و بزرگسالان ممکن است نشانه های زیر مشاهده شود

• سردرد
• استفراغ
• تهوع
• ورم برخی نواحی بدن
• انحراف چشم ها به پایین
• کاهش حافظه
• از دست دادن تعادل
• احساس خواب آلودگی
• اغما یا کما

در بزرگسالان بدلیل اینکه استخوان های سر به هم چسبیده هستند فشار داخل جمجمه منجر به سردرد می شود. استفراغ و مشکلات بینایی نیز بدلیل همان افزایش فشار جمجمه ایجاد می شود. در صورتی که هیدروسفالی درمان نشود فرد به کما رفته و احتمال مرگ نیز وجود دارد. در ادامه به تفیکیک علائم در سنین مختلف خواهیم پرداخت.

علائم در نوزادان

1. تهوع
2. تغذیه ناکافی
3. تشنج
4. گریه شدید

علائم در کودکان

1. سردرد معمولا در ابتدای روز و صبح
2. گردن درد
3. کند ذهنی
4. اختلال در بینایی
5. تغییر شخصیت
6. اختلال در رشد
7. اختلال در راه رفتن
8. خواب آلودگی
9. تغییر در ساختار صورت
10. مشکل تغذیه
11. تشنج

علائم در بزرگسالان

1. کاهش ادراک
2. سردرد شدید در ابتدای روز
3. حالت تهوع
4. عدم تعادل و اختلال در راه رفتن
5. اختلال در بینایی
6. بی اختیاری ادرار و مدفوع
7. دوبینی

علت بیماری هیدروسفالی

بروز هیدروسفالی ممکن است بدلیل یکی از موارد زیر باشد

تولید بیش از حد طبیعی مایع نخاعی – مغزی

این مورد بیش تر در کودکان شایع است و بدلیل رشد بدخیم سلول ها و یا همان سرطان در شبکه کوروئید بروز می کند. شبکه کوروئید شبکه ایی از سلول هایی است که منشا آن کلاف کوروئیدی در هر بطن مغز است. شبکه کوروئیدی بیش ترین مایع مغزی – نخاعی را تولید می کند.

مسدود شدن مسیر گردش مایع مغزی – نخاعی

انسداد مسیر گردش مایع مغزی – نخاعی نیز بیش تر در نوزادان مشاهده می شود و بدلیل بسته شدن کانال عبور مایه مغزی – نخاعی رخ می دهد.

کاهش سرعت جذب مایع مغزی – نخاعی

آلودگی مادر باردار به انگل و انتقال آن به جنین

انواع هیدروسفالی

هیدروسفالی به سه دسته تقسیم می شود

هیدروسفالی مرتبط یا غیر انسدادی

انسداد کانال جریان مایع مغزی – نخاعی و در نتیجه بزرگ شدن تمامی بطن های مغز و افزایش فشار در مغز و نخاع

هیدروسفالی غیر مرتبط یا انسدادی

در این نوع بدلیل بسته شدن کانال و مجرای سیلویوس (مجرایی که بطن سوم مغز را به بطن چهارم مرتبط می کند) با نام غیر مرتبط شناخته می شود.

هیدروسفالی ایدیوپات (بدون دلیل خارجی)

نحوه تشخیص هیدروسفالی

به جهت تشخیص این بیماری متخصص ابتدا معاینه فیزیکی را انجام می دهد تا علائم و نشانه های هیدروسفالی را بررسی کند. پزشک متخصص علائمی همانند چشم های پایین افتاده، سر شکاف دار و نرم و بزرگ بودن جمجمه را چک می کند. همچنین پزشک ممکن است از شما بخواهد آزمایش سونوگرافی انجام دهید. از اسکن ام آر آی نیز می توان برای تشخیص مایع مغزی – نخاعی استفاده کرد. اسکن توموگرافی نیز می تواند به تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند. درمان هیدروسفالی ممکن است آسیب مغزی ایجاد شده را بهبود نبخشد. هدف درمان هیدروسفالی جلوگیری از رسیدن آسیب بیشتر به مغز است. درمان هیدروسفالی از طریق بازیابی جریان طبیعی مایع مغزی – نخاعی انجام می شود.

درمان این بیماری از طریق جراحی صورت می گیرد. جراحی انواع مختلفی دارد و پزشک متخصص ممکن است یکی از روش های جراحی را با توجه به شدت بیماری و سن بیمار توصیه کند.

درج شانت

در جراحی به روش درج شانت یک سیم زهکشی که از یک لوله بلند و یک شیر تشکیل شده است وارد مغز می شود. انتهای دیگر این سیم به قفسه سینه و یا شکم جایی که مایع مغزی – نخاعی راحت تر جذب شود قرار داده می شود. کاشت شنت (لوله) معمولا دائمی بوده و می بایست بصورت مرتب کنترل شود.

ونتریکولوستومی

روش جراحی ونتریکولوستومی که برش بطن های مغز نیز نامیده می شود با ایجاد سوراخ هایی در قسمت پایین مغز و یا بین بطن ها انجام می شود. این عمل جراحی سبب می شود تا مایع مغزی – نخاعی از محل انباشته شدن خارج شود.
دکتر الهه محقق منتظری متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات در کرج با تجربه ایی بالا در امر پزشکی به جهت تشخیص و درمان هیدروسفالی همراه شماست.

پیشگیری از هیدروسفالی 

امکان جلوگیری از بروز بیماری هیدروسفالی وجود ندارد اما روش هایی وجود دارد که می تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید. واکسیناسیون و انجام غربالگری منظم می تواند افراد را در کنترل به موقع هیدروسفالی کمک کند. مراقبت های دوران بارداری به کاهش احتمال زایمان زودرس و در نتیجه عدم بروز هیدروسفالی کمک شایانی می کند. اقدامات مراقبتی برای جلوگیری از آسیب و صدمه به سر نیز از جمله موارد دیگر در پیشگیری از ابتلا به بیماری هیدروسفالی است.